ابزار خوشنویسی

 

 

 

 

 

 

وسایل و ابزار خوشنویسی در خلق یک اثر مطلوب بسیار مؤثرند. ابزار خوب مشوق هنرمند در ادامه کار و پیشرفت اوست. ابزار مهم و اصلی خوشنویسی عبارتند از:

• قلم‌نی نوع مرغوب آن از نیهای شوشتری و دزفولی (برای قلم‌های ریر و متوسط) یا نی خیزران (برای درشت‌نویسی) تهیه می‌شود.
• کاغذ که در گذشته به صورت دستی ساخته می‌شد و مراحل تولید و پرداخت پیچیده‌ای داشت. امروزه کاغذهای گلاسه، به‌ویژه گلاسهٔ مات، برای نوشتن مناسب‌ترند.
• مرکب که باید مخصوص خوشنویسی باشد. بیش از همه مرکب مشکی و پس از آن قهوه‌ای کاربرد دارد. برای کارایی بهتر و بیشتر می‌توان چند قطره آب مقطر یا گلاب را به مرکب و لیقه اضافه کرد. اینکار موجب جذب بیشتر مرکب بر روی قلم می‌شود و برای اجرای بهترِ حروف کشیده بسیار مؤثر است.

افزون بر آن از وسایل خوشنویسی می‌توان به ابزار زیر اشاره کرد:

دوات، لیقه، قلمتراش، قط زن، قلمدان، زیردستی از نوع فوم یا چرمی، مِسطره، ابزار به‌هم زدن لیقه و مرکب، قاشق مخصوص آب ریختن در دوات یا قطره چکان.

خط ثلت

خط ثلث یکی ازانواع خط خوشنویسی است که دارای ساختارى ایستا و موقر است. از این خط بیشتر در تزئین کتاب ها و کتیبه ها استفاده می شده است. انواع گوناگون ثلث تزئینى توسط ابن بواب و یاقوت ابداع شده که براى کتابت قرآن و دیگر کتب مذهبى به کار مى رفته است. ابن بواب به خط ثلث زیبایى و ظرافت بخشید.

خط ثلث در ایران براى نوشتن عنوان سوره هاى قرآن کریم، پشت جلدنویسی، سرلوحه ها، و بخصوص در کتیبه ها و کاشى کارى ها بکار رفته است و استفاده از آن هنوز نیز رایج مى باشد.

بعد از رواج خط محقق و ریحان بین مردم ، خط ثلث ریحانی از خط ریحان استخراج شد و برای آن نیز قواعدی قرار داده شد.

 

خط توقیع

 

خط توقیع یکی از انواع خط خوشنویسی اسلامی است که در زمان خلافت مأمون خلیفه عباسی ابداع و در قرن پنجم هجری کامل گردید. این خط اغلب در امضا به کار می رفته است و به همین دلیل نام توقیع (به معنی امضا) برای آن انتخاب شده است. موارد کاربرد این نوع خط، بیشتر در نوشته های مهم حکومتی و دینی بوده است. این خط از نظر ویژگی های ظاهری با خط های ثلث و رقاع شباهت زیادی دارد. 

تحول نهایى خط توقیع در قرن چهارم هجرى اتفاق افتاد. احمد بن محمود ملقب به ابن خازن از شاگردان نسل دوم ابن بواب و از مریدان وی، شوکت لازم را به خط توقیع بخشید. در اواخر قرن نهم هجری، نوع درشتى از خط توقیع در ترکیه ابداع شد که موردپسند مردم ترک بود، اما میان عرب ها چندان متداول نگشت

 

خط ریحان

خط ریحان از مشتقات خط نسخ شناخته می شود، اما بر اساس شکل حروف و ترکیبات آن به خط محقق نزدیک تر بوده و حتی ظریف تر از آن است. این خط از انواع خط خوشنویسی از ابداعات على ابن عبیدالله ریحانى است و به همین دلیل با نام ریحانى از ان یاد می شود. برخى نیز این خط را به ابن بواب نسبت می دهند، زیرا او براى این خط و زیباسازى آن تلاش هاى شایانى کرده است.

خط شکسته نستعلیق

یکی دیگر از انواع خط خوشنویسی ایرانی، خط شکسته نستعلیق است که با پیچش ها و حرکت هاى بسیار زیبایش شناخته می شود. زیبایی این خط نیز بسیار چشمگیر است، اما در کنار این زیبایی مشخصهٔ بارز آن روان نویسى و تندنویسى است.

شکسته نستعلیق از جدیدترین خطوط خوشنویسی اسلامی و زیباترین و سومین گونه از خوشنویسی ایرانی محسوب می شود. چون بیشتر شکل های آن از شکستن و رها کردن خط نستعلیق گرفته شده بود به نام شکستهٔ نستعلیق معروف شده است. این خط را می توان ایرانی ترین خط از میان انواع خط خوشنویسی اسلامی دانست.

خط نستعلیق

یکی دیگر از انواع خط خوشنویسی پرآوازه ایرانی خط نستعلیق است. از لحاظ اهمیت و فراوانی، خط نستعلیق یکی از برترین خط های ایرانی است که گسترش آن برای اولین بار در اوایل قرن نهم آغاز شد. نستعلیق یکی از محبوب ترین خط الرسم های ایرانی است و دلیل این محبوبیت تعادل، توازن، انعطاف و خوانش راحت این خط است. علاوه بر این، یکی از ویژگی های بی بدیل این خط، الهاماتی است که از طبیعت به حروف و نقش های نستعلیق وارد شده است.

 

عنوان

خط تعلیق

خط تعلیق را شاید بتوان اوّلین خط کاملا ایرانی دانست. این خط یکی از انواع خط خوشنویسی ایرانی است که در اواسط سدهٔ هفتم از ترکیب و توسعهٔ دو خط توقیع و رقاع و تحت تأثیر خطوط ایرانی پیش از اسلام به وجود آمد.

این خط بیشتر مورد استفاده کاتبان دربارها و دیوان های حکومتی بوده است و به همین دلیل، با گذر زمان کاربرد این خط کمرنگ تر شده است.

به مدت صد سال، خط تعلیق رواج گسترده ای داشت و یکی از پرکاربردترین انواع خط خوشنویسی به شمار می رفت. امّا بعد از مدتی و با پیدایش خط نستعلیق و نستعلیق شکسته از رواج و کاربرد گسترده آن کاسته شد.

برخی از منابع آن را به خواجه تاج سلمانی اصفهانی نسبت می دهند. اما در واقع او این خط را قانونمند کرد و بعدها به وسیله خواجه عبدالحی منشی استرابادی برای آن قواعد و اصول بیشتری به وجود آمد.

پیوسته نوشتن کلمات و کمتر جدا کردن قلم از کاغذ در این خط به سرعت کاتب می افزود. به همین دلیل این خط عمدتا برای نوشتن نامه ها و فرمان های حکومتی که نیاز به تند نویسی داشته استفاده می شده است.

 

معرفی انواع خط خوشنویسی

خطوط اصلی که به اقلام سته نیز معروف هستند متشکل از شش خط مختلف هستند. این خطوط اصلی عبارتند از رقاع، ثلث، ریحان، محقق، توتیع و نسخ. در ایران و سایر کشور ها خطوط متعددی وجود دارند که ممکن است تعداد آن ها بسیار زیاد باشد. امّا امروزه، انواع خط خوشنویسی در ایران که کاربرد بیشتری دارند شامل سه نوع اصلی می باشد. خط های تعلیق، شکسته نستعلیق و نستعلیق امروزه بیشتر از خط های دیگر استفاده می شوند.

در ادامه، توضیحاتی را در خصوص اقلام سته خط و انواع خط خوشنویسی ایرانی در اختیار شما قرار می دهیم.

نمونه خوشنویسی

خوشنویسی در فرهنگ های مختلف

خوشنویسی تقریباً در تمام فرهنگ‌ها به چشم می‌خورد اما در مشرق زمین و به‌ویژه در سرزمین‌های اسلامی و ایران اهمیت بسیاری در میان هنرهای بصری دارد. خوشنویسی اسلامی و بیش از آن خوشنویسی ایرانی تعادلی است میان تمامی اجزاء و عناصر تشکیل دهندهٔ آن. تعادل میان مفید و مورد مصرف بودن از یک سو و پویایی و تغییر شکل یابندگی آن از سوی دیگر؛ تعادل میان قالب و محتوا که با آراستگی و ملایمت تام و تمام می‌تواند شکل مناسب را برای معانی مختلف فراهم آورد.

ادامه نوشته